FINSKA, odbrojavanje do stotke (…još 3 dana)

Za tri dana, 6. decembra, moja Finska će proslaviti stogodišnjicu nezavisnosti, jer je na taj dan, 1917. godine, finski parlament proglasio nezavisnost. S tim u vezi, čitava  ova godina je bila godina radosti za Fince povodom proslave stogodišnice nezavisnosti, a kako su ostala samo 3 dana do ovog izuzetnog jubileja, odbrojavaćemo ih zajedno uz lepe tekstove o istoriji i kulturi Finske.

Finska moderna istorija zapravo ima tri bitna poglavlja: doba pod Švedskom do 1809. godine, doba pod Rusijom od 1809. do 1917. i doba nezavisnosti od 1917. U današnjoj priči obuhvatićemo deo do 1917. godine.

 

A kako je tekao razvojni put Finske, do proglašenja nezavisnosti 1917. godine?

Kontinentalni ledeni pokrivač sa teritorije gde se danas nalazi Finska, počeo je da se povlači pre oko 10000 godina. Gusti ledeni poklopac pritiskao je zemljinu koru s takvom silom da je zemlja uglavnom bila pod vodom. Zemlja je ubrzo počela da raste pod povlačenjem ledenog pokrivča, pa su  ljudi  počeli da dolaze sa istoka i juga. Najraniji podaci o  naseljavanju ljudi na tlo današnje Finske datiraju od 8000-7000 p.n.e.

Tokom kamenog doba (7000-1400 p.n.e), naselja su uspostavljena u blizini vode, a prvi naseljenici su bili lovci i ribari: stočarstvo i poljoprivredu uspostavili su novi naseljenici oko 2500 p.n.e. Iako je civilizacija tog doba bila obogaćena novim impulsima sa juga, ka predelu današnje Finske nikada nije bilo velikih migracija. Za vreme bronzanog doba (1500.-1200. p.n.e.) dolazi do brojnih kontakata između skandinavskih i baltičkih naroda preko finske teritorije. Prema tvrdnjama naučnika, na samom početku nove ere, na područje današnje Finske naseljavala su se ugro-finska plemena, među kojima i preci današnjih Finaca. Oni su potiskivali starosedeoce Laponce daleko prema severu i uspostavili tri plemenska saveza – finski, tavastijanski i karelijski.

Od  VIII do XI veka, na područje Finske prodiru Vikinzi. Tokom vikinškog doba (800.- 1050. n.e.), porastao je kontakt Finske sa spoljašnjim svetom, zahvaljujući njenoj odličnoj poziciji, jer se nalazila na istočnoj trgovačkoj ruti Vikinga. Vikinško doba je karakterisao razvoj trgovine u, do tada zabačenim delovima Evrope, kao i stvaranje trgovinskih centara od kojih će se razviti prvi gradovi. Zahvaljujući tome, i u Finskoj se  povećao broj stanovnika, a počeo je i da se naseljava unutrašnji deo Finske.

Do sredine XII veka, geografski gledano, područje na kome se nalazi današnja Finska bio je politički vakuum, iako se za to područje interesovala Švedska i katolička crkva ali i Novgorod (Rusija) i grčka pravoslavna crkva.

1155. godine, Šveđani su napravili vojnu ekspediciju, koja je kasnije bila poznata kao Prvi krstaški pohod, na jugozapadnu obalu Finske, koja im je pružila osnovu za širenje hrišćanske religije i konsolidovanje njihove sekularne moći. Crkva u Finskoj je i pred kraj XII veka bila u veoma haotičnom stanju. Finci su imali svoje poglavare ali ne i centralizovanu vlast. Uprkos kulturnoj i jezičkoj bliskosti, osećaj zajedničkog finskog identiteta nije postojao. Ime Finska označavalo je samo jugozapadnu oblast. Šveđani su ojačali svoju državu u Finskoj, Drugim krstaškim pohodom, 1238. godine. Kneževina Novgorod je zavladala Karelijom, oblašću istočno od Finske, čije je stanovništvo i danas blisko Fincima, jezički i etnički. Tako se granica katoličke i pravoslavne crkve poklopila sa istočnom granicom Finske. 

Uznemireni ovim razvojem, Švedska je započela Treći krstaški pohod 1293. godine, dospela do obale finskog zaliva i izgradila tvrđavu u Viipuriju. Tako je Švedska osvojila trku za osvajanje Finske. Mirovni sporazum iz Pähkinäsaarija, (švedski- Nöteborg), 1323. uspostavio je granicu između Švedske i Novgoroda. Tako su zapadna i južna Finska ušle u sferu uticaja zapadnoevropske kulture, a rusko-vizantijska kultura je uticaj imala na istočni deo zemlje, odnosno Kareliju..

Kao posledica švedske dominacije, švedski pravni i društveni sistem ukorenio se u Finskoj. 

Šveđani su pokorili i pokrstili Fince. Švedski jezik je postao dominantan među finskim plemstvom, u administraciji i obrazovanju. Feudalizam nikad nije bio deo tog sistema i finski seljaci nikada nisu bili kmetovi, oni su uvek imali svoju slobodu, pa se finski zadržao među seljacima, sveštenicima i lokalnim pokrajinskim sudovima.

Najvažnije središte Finske bio je grad Turku, osnovan sredinom XIII veka. Turku je takođe bio i sedište biskupa.

Finska je bila izjednačena s ostalim švedskim pokrajinama i finski predstavnici su sedeli u švedskom saboru, a švedski kralj je finskom plemstvu dao pravo da učestvuju u izborima za kralja. 

Reformacija koju je započeo Nemac Martin Luther početkom XVI veka, došla je i do Švedske i Finske, pa je protestantska (luteranska) vera istisnula katoličku crkvu iz tih zemalja. Reformacija je pokrenula veliki uspon finske jezičke kulture.

Studirajući na različitim univerzitetima, finski  studenti su došli u  neposredan kontakt  sa evropskim kulturnim središtima, a Michael Agricola (1510–1557), tvorac finskog književnog jezika (prevod Novog zaveta na finski jezik 1548), doneo je za kralja Gustava I (1523–1560), poznatijeg kao Gustav Vasa, protestantizam iz Nemačke. Kao deo Švedske, Finska je uživala polunezavisni status, koji je bio učvršćen 1581. godine, kada je Finska dobila status Velikog Vojvodstva.

Inače, da se vratim na Michaela Agricolu. Naime, Finac Michael Agricola je rođen  u mestu Pernå na jugu Finske kao Mikael Olavinpoika ( Olavinpoika je prezime u duhu patronima, koji su se tada koristili, a Olavinpoika doslovno na finskom znači Olafov sin). Prezime Agricola uzeo je u periodu studija, jer je tada bilo dozvoljeno da se prezimena daju i na osnovu zanimanja oca, a Michaelov otac je bio, kako samo prezime Agricola i znači, farmer odnosno poljoprivrednik. Agricola je studirao u Nemačkoj i kasnije se vratio u grad Turku gde je bio biskup. Pored toga što se smatra ocem finskog književnog  jezika, on je napisao i mnogo dela, preveo je i Novi zavet, a njegova prva publikacija u Finskoj  je bila 1642. godine, nakon što je  1640. godine u finskom gradu Turku osnovana Kraljevska Akademija, prvi finski univerzitet.

Ali, da se vratimo mi na istoriju Finske…

Turku je još u XIII veku  postao biskupsko sedište a ta je biskupija u srednjem veku identifikovana kao Finska u današnjem smislu, jer drugih sedišta u Finskoj nije bilo. Katedrala u Turku je bila centar Svetog Henrija, i kulturni centar cele biskupije. 

Tokom  vladavine Gustava I, kralja Švedske, formirana je švedska crkva (1527). Državna uprava je reformisana i unapređena, u određenoj meri i decentralizovana a svakako osposobljena i za skupljanje uvećanih poreza. Gustav I je 1550. osnovao Helsinki, koji je naredna dva veka bio ribarsko seoce.

U XVI veku dolazi do razvitka Finske…ali uskoro opet počinju nevolje…

1696.-1697. godine, klimatske promene su dovele do velike nestašice hrane i gladi koja je usmrtila oko 30 % populacije u Finskoj, odnosnu trećinu ukupnog finskog stanovništva.

Posle ove tragedije, uskoro je počeo rat (Veliki severni rat 1700.-1721), koji je značio prekretnicu u istoriji Finske.

Tokom Velikog severnog rata (1700.-1721.), poznatijem kao Nordijski rat, čiji je uzrok rata bio teritorijalno širenje Rusije na Baltik, gde je najveća sila bila Švedska,  Rusi prodiru u Finsku, a nakon mira u Nystadu 1721. godine, Šveđani im prepuštaju istočnu Kareliju s Vyborgom. Finska je stradala i u tzv. Malom severnom ratu (1741.–1743.) kada Rusi zauzimaju i zapadnu Kareliju. U to vreme Finska se već priznavala kao posebna teritorija od Botničkog zaliva do granice sa Rusijom.

1808. godine, za vreme Finskog rata (1808.-1809.) švedske snage se bez otpora i zauvek povlače iz Finske koja uz veliku potporu domaće inteligencije i činovništva postaje Veliko Vojvodstvo Finska (1809.) u personalnoj uniji s Rusijom (do 1917.). Vojvodstvo je zapravo bilo autonomni deo Carske Rusije od 1809. do 1917. Vojvodstvu su priključene ruske stečevine (Vyborg).Veliki vojvoda bio je ruski car, a njegov predstavnik u Finskoj bio je guverner.

Ruski car Aleksandar I, koji je bio i veliki vojvoda Finske od 1809. - 1825. dao je Finskoj široku autonomiju i na taj način stvorio Finsku državu. Helsinki je proglašen glavnim gradom Finske 1812. godine, a univerzitet, koje je osnovan u gradu Turku 1640. godine, prebačeno je u Helsinki 1828. godine.

Veliko Vojvodstvo Finska bilo je prethodnica današnje moderne Finske.

Helsinki 1900

Od 1860-ih jača snažan finski narodni preporod poznat kao Fenomanski pokret, kome je prethodilo objavljivanje finskog nacionalnog epa Kalevale 1835. godine, odnosno kolekcije tradicionalnih mitova i legendi, koju je zapisao Elias Lönnrot, kao deo folklora naroda Karelije (pravoslavaca finskog porekla koji su naseljavali oblast jezera Ladoga -današnja severozapadna Rusija), što je bila iskra nacionalizma koji će kasnije dovesti do odvajanja i od Rusije. Nacionalno buđenje u Finskoj, sredinom XIX veka, rezultat je smišljene promocije finskog jezika i kulture, od strane pripadnika više klase (koja se inače služila švedskim jezikom), kao vezivnog “tkiva” vladajuće elite i seljaštva.

Finskim nacionalistima, na čelu s J. V. Snellmanom, uspelo je 1863. da i finski, kao jezik većine stanovništva i nove, građanske inteligencije, proglase, uz švedski, službenim jezikom. Od 1865. Finska ima  sopstveni novac, od 1869. redovno zaseda finski sabor, a 1878. Finska je dobila i sopstvenu vojsku. Tako je, u toku samo jedne generacije finski jezik  postao dominantan u upravi i društvu.

U strašnoj nestašici hrane, poznatoj kao Velika finska glad (1866.-1868.), koja je bila jedna od poslednjih velikih evropskih pošasti gladi, živote je izgubilo 15% stanovništva. Pošast je navela ruske vlasti da olakšaju financijsku upravu u Finskoj i sledecih decenija ulaganja su postupno rasla što je dovelo do brzog državnog razvoja.

Finska 1893

U doba ruskih careva Aleksandra III (1881.-1894.) i Nikole II (1894.-1917.) pojačana je rusifikacija i ograničavanje finske autonomije.

1906. godine, u Finskoj je uvedeno opšte pravo glasa, ali ono je bilo neostvarivo u praksi jer ruski car nije verifikovao nikakve zakone finskog parlamenta. To je dovelo do velikih nezadovoljstava i želja za autonomijom je rasla, posebno među radikalnim liberalima i socijalistima. Nakon Oktobarske revolucije, 6. decembra 1917. god. Finska je proglasila nezavisnost.

Glavnu i jednu od najvažnijih uloga u pokretu na nezavisnost Finske imao je Pehr Evind Svinhufvud, ugledni političar, sudija i advokat u Velikom Vojvodstvu Finske. Od 1917-1918, Svinhufvud je bio prvi šef države nezavisne Finske, prvo kao predsednik senata, a zatim i kao zaštitnik države. Svinhufvud je imenovan za predsednika senata 27. novembra 1917. godine. 

Senat nezavisnosti, na celu sedi  Pehr Evind Svinhufvud, ispod slike ruskog cara Aleksandra I LINK

4. decembra 1917. godine, finski senat, predvođen Pehr Evind Svinhufvudom, konačno je napravio Deklaraciju o nezavisnosti koju je usvojio finski parlament dva dana kasnije, a Svinhufvud je bio ključna figura i u saopštenju proglašenja nezavisnosti Finske 6. decembra 1917. Za života, dobio je šest ordena, od toga dva najveća finska ordena; Veliki krst reda Bele ruže i Orden reda krsta slobode. Ostala četiri ordena dobio je od Estonije, Poljske, Estonije i Švedske.

 
Nastaviće se...

Deklaraacija o nezavisnosti Finske, potpisana od strane senatora

Finska prva marka LINK